Parkiety na tle historii architektury – cz.3

Oddaję w Państwa ręce tekst, który wydawać by się mogło, nie ma nic wspólnego z parkieciarstwem. Mówi on wszak o historii budownictwa i architekturze wnętrz na tle epok historycznych.
Na co dzień spotykamy się w swojej pracy ze stylami i detalami architektonicznymi, które trudno nam nazwać i umiejscowić w czasie. Z tego też powodu wielokrotnie spotykamy się z lekceważącym traktowaniem nas przez architektów czy dekoratorów wnętrz.
Mam nadzieję, że cykl tekstów, które chcę Państwu zaprezentować pozwoli Wam lepiej poruszać się w świecie architektury i sztuki.

__________________________________________________________________________________

BAROK    XVI – XVIII wiek

Przełom XVI i XVII wieku to czas przemian i niepokojów społecznych oraz świetność władzy monarchistycznej. Ludność Europy zaledwie otrząsnęła się po wielkich epidemiach dżumy i trądu, a już powróciły one na nowo. Na wsiach szerzy się głód, ulega zmniejszeniu zaludnienie.
Mnożą się prześladowania innowierców, na stosach płoną heretycy. Walkę z reformacją, jako z herezją, podjęli Jezuici i Święta Inkwizycja. Na stosie ginie Giordano Bruno, a swoje poglądy, sprzeczne z oficjalną nauką Kościoła, musi odwołać Galileusz.
Na tym tle kształtuje się nowy styl, którego zadaniem jest budowanie autorytetu władzy i kościoła.
„Barocco” oznacza nieregularnie rozwiniętą perłę, a więc coś dziwacznego, bezładnego i chaotycznego. Zadaniem nowego stylu było ukazanie wyznawcom katolicyzmu, jak potężna i wspaniała jest ich religia. Barok miał oszołomić i olśnić wiernych, zachwycić przepychem, i bogactwem, stworzyć należytą, teatralna wręcz oprawę Eucharystii.
Architektura baroku miała także na celu zaznaczenie wyjątkowości władcy świeckiego, jego siły, niepowtarzalności i wspaniałości. Architektura renesansu nie potrafiła sprostać takim wymaganiom.
W baroku istotą sztuki jest reprezentacyjność. Architektura, malarstwo, rzeźba łączą się w maksymalnym natężeniu ekspresji. Linie proste w architekturze są wyparte przez zafalowania, załamania, zaokrąglenia. Budowle są przeładowane dekoracją i ornamentyką, a dzięki doprowadzonemu do doskonałości iluzjonizmowi, całość kompozycji tworzy wrażenie dynamizmu i ruchu.
Architektura barokowa powstała się we Włoszech na przełomie XVI i XVII wieku, jako rozwinięcie sztuki renesansu i manieryzmu.
Barok można podzielić na dwa nurty :
– klasycyzujący – przypominający klasycyzm kształtem, o barokowym detalu i kolorystyce, który później przekształci się w historyzm
– właściwy barok, który w czasie późniejszym zmieni się w klasycyzm,
Mimo takiego, powierzchownego zresztą podziału, w baroku nie pojawia się żadne nowatorskie rozwiązanie konstrukcyjne. Architektura budowli oparta jest na formach klasycznych i renesansowych, zachowane są doskonałe proporcje. Nowy styl odnosi się głównie do dekoracji fasady i wnętrza. Wprowadza się kolumny skręcone śrubowo, mocno podkreślony jest podział ścian, obramienia okien i drzwi są silnie zaakcentowane.
Świątynie barokowe budowane były na planach podłużnych, centralnych i mieszanych.
Często występują kościoły na planie elipsy, z elipsoidalnym sklepieniem, podobnymi nadprożami okien, drzwi i bram. Fasady są dynamicznie wygięte, wklęsłe lub wypukłe.
Ważną rolę odgrywa architektoniczna dekoracja rzeźbiarska – figury w dramatycznych pozach, postaci małych, pulchnych chłopców ze skrzydełkami (putta), girlandy kwiatów i owoców, kartusze, fantazyjne obramowania, złocone i podmalowywane.
Wszystkie te dekoracje wymagają dużych nakładów finansowych, zarówno z powodu ich pracochłonności, jak i kosztowności używanych materiałów. A, że budowano niezwykle szybko, nie starczało już środków na pełnowartościowe materiały. Złoto zastępowano brązem, drogi marmur – malowanym drewnem czy polerowanym stiukiem („stucco lustro”).
Ściany działowe we wspaniałych pałacach często wykonywano z desek (Peterhof, Poczdam). Wszystko budowano pośpiesznie, dość tandetnie, z licznymi niedociągnięciami zakrywanymi tynkiem i tapetami.
Przykładami szybkości budowania może być zamek Vaux-le-Vicomte – powstały w 1 rok, Pałac Sanssouci pod Poczdamem – w 2 lata, czy pałac Solitude w Stuttgarcie – w 4 lata.
Prototypem kościołów barokowych był zaprojektowany przez Vignolę kościół Il Gesu w Rzymie.
Z kolei dzieło Berniniego, bogato rzeźbiony baldachim nad grobem św. Piotra w Bazylice watykańskiej, zapoczątkował przebudowę dekoracji wnętrz sakralnych w stylu barokowym.
Przerabiano i złocono piękne wnętrza gotyckie, rozmontowywano średniowieczne dekoracje zastępując je detalami barokowymi.
Na dworach królewskich i arystokratycznych wyrastają barokowe budynki mające podkreślić pozycję właściciela. Prowadzi to także do tworzenia się kultury dworskiej, która nie tylko dyktuje sposób ubierania, dobór fryzur i tkanin ale także przekazuje określone formy zachowań. Przy dworach znajdują pracę architekci, malarze, rzeźbiarze, ebeniści, muzycy i poeci. Rozkwit przeżywa teatr – sztuki teatralne, dekoracje, ruch sceniczny.
Pałace barokowe demonstrowały potęgę rodu i bogactwo właściciela. Symetryczne założenie budynku pałacowego związane było z kompozycją ogrodu i architekturą ogrodową, na którą składały się fontanny , kaskady, rzeźby, labirynty, groty i altany. Jednym z najbardziej reprezentacyjnych miejsc budynku były bogato dekorowane, powywijane schody.
Najlepszym przykładem założenia pałacowo-parkowego jest królewska rezydencja w Wersalu.
Pałac składa się z ryzalitowego korpusu głównego i wydłużonych skrzydeł bocznych.
W roku 1661 r. na zlecenie Ludwika XIV rozpoczęto rozbudowę pałacyku myśliwskiego Ludwika XIII. Budowa trwała wiele lat a prace prowadzili wybitni architekci – Louis Le Vau i Jules Hardouin Mansard, który pracował nad Wersalem 30 lat. Za projekt ogrodów i krajobrazu odpowiedzialny był André Le Notce. Ogrody mają ponad 100 hektarów. Obfitują w przemyślnie zaplanowane widoki, promenady, tarasy i fontanny, których jest około 1400.
Sam pałac jest ogromnych rozmiarów : elewacja ogrodowa ma 640 m długości, a jej środek stanowi Sala Zwierciadlana o wymiarach 72 m długości, 10 m szerokości i prawie 13 m wysokości.
Łącznie w Wersalu znajdują się 2.143 okna, 1.252 kominki i 67 zejść schodowych. Od 1682 roku Wersal stał się stałą rezydencją królewską i mógł pomieścić 35 tysięcy ludzi i 6 tysięcy koni.
Na dworze panowała skomplikowana etykieta a całe życie dworzan skupiało się wokół osoby króla.
Założenie pałacowo-parkowe w Wersalu stało się wzorem do naśladownictwa przy budowie innych rezydencji królewskich.
Wnętrza pałaców obfitowały w okazałe, najczęściej złocone dekoracje ścienne. Do ulubionych kolorów należały czerwienie, biele, żółcie, fiolety i zielenie. Chętnie stosowano także tapety sprowadzane z Chin. Na ścianach zawieszano obrazy i tapiserie, na podłogach królował bogato zdobiony parkiet. W malarstwie przeważała tematyka mistyczno-symboliczna, mitologiczna i alegoryczna. Rozwija się malarstwo portretowe, pejzażowe, martwa natura.
Barok to szczytowy okres popularności parkietu i dominacji parkietu taflowego. Parkiety kładziono zamkach i pałacach Francji, Rosji, Włoch, Holandii, Anglii.
Parkiety XVII wieku charakteryzuje wielka różnorodność zarówno kształtów, jak i kolorów tafli – przez zygzakowate, gwiaździste, rombiaste, otoczone bogatymi bordiurami, do rozet, czy medalionów umieszczanych w centralnym punkcie sal, a stanowiących nierzadko powtórzenie dekoracji sufitu.
Przykładem najciekawszej posadzki drewnianej okresu Ludwika XIV jest parkiet zaprojektowany przez Francois Mansarta w zbudowanym przez niego pałacu Maisons – Laffitte (lata 1641-1651), a wykonany przez mistrza z Królewskiej Manufaktury Gobelinów, Jeana Harmanda. Parkiet z Gabinetu Luster jest dziełem ozdobnym i bardzo rozbudowanym. Wokół centralnie umieszczonej, niezwykle dekoracyjnej rozety, ułożone są tafle z motywami korony z liści laurowych, przechodzące w owal,
a na brzegach pokoju w elipsę. Całość jest bogato intarsjowana drewnem różanym, amarantem, hebanem, a także inkrustowana białą cyną i kością słoniowa.
Równie prężnie rozwija się budownictwo pałacowe w Rosji, gdzie w 1703 roku car Piotr Wielki buduje nowa stolicę Sankt Petersburg. Budowle te olśniewają dekoracjami wnętrz. Wnętrza pałaców prezentują się okazale – wiele jest złoceń, malowideł ściennych, stiuków i sztukaterii. Rzeźby odbijają się w lustrach, a iluzoryczne malarstwo naścienne nadaje wnętrzu niezwykłą perspektywę.
Pałace Sankt Petersburga zdobione są w tym czasie intarsjowanymi parkietami, których bogactwo i piękno przewyższa drewniane posadzki francuskich siedzib królewskich. Z tego okresu pochodzą między innymi tafle parkietowe z pałacu w Peterhofie, czy Pałacu Zimowego w St. Petersburgu.
W pałacu w Peterhofie dominującym elementem posadzki była ogromnych rozmiarów gwiazda, otoczona rombami i medalionami, a całość wzoru zamykała bordiura biegnąca pod ścianami pomieszczeń. Autorem posadzek był włoski architekt Bartolomeo Rastrelli.
Parkiety te wykonywane były z różnych gatunków drewna: dębu, klonu, jabłoni, brzozy, greckiego orzecha, palisandru, sandału, drewna różanego i czerwonego mahoniu. W technice wytwarzania parkietu wykorzystywano właściwości gatunków rodzimych i egzotycznych, selekcjonowano drewno wybierając odcinki najbardziej oryginalne pod względem koloru i rysunku słoja, stosowano też okapcanie drewna, wędzenie, wypalanie i podmalowanie. Na tak dekoracyjnych posadzkach ustawiano równie bogate, masywne meble. Były one intarsjowane i inkrustowane, rzeźbione i złocone.
Ulubionym przedmiotem, nieodzownym w każdym bogatym domu był zegar, z dekoracyjną obudową i rzeźbioną podstawą.

Najwybitniejsi twórcy:
Architektura:
Giacomo delia Porta, Vignola, Maderna, Bernini, Borromini, Jules Hardouin-Mansart, Christopher Wren,
Rzeźba:
Bernini, A. Algareli, S. Maderna, François Girardon, Andreas Schlüter, Baltazar Fontana
Malarstwo:
Lodovico Carracci, Caravaggio, Velasquez, Murillo, Nicolas Poussin, Le Brun, Rubens, Van Dyck, Rembrandt, Vermeer van Delft.
Muzyka:
Jan Sebastian Bach, Händel, Antonio Vivaldi, Claudio Monteverdi,
Literatura:
W. Szekspir, Molier, Milton, Lope de Vega, Racine, Jean de Lafontaine

Zabytki na świecie:
Kościół Il Gesu w Rzymie
Plac przed Bazyliką Św. Piotra w Rzymie
Schody Królewskie w Watykanie
Kościół San Carlo alle Quattro Fontana w Rzymie
Kościół San Lorenzo w Turynie
Kościół Santa Maria della Salute w Wenecji
Pałac Maisons-Lafitte pod Paryżem
Pałac Vaux-le-Vicomte
Kościół Inwalidów w Paryżu
Wersal
Ratusz w Amsterdamie
Pałac Sanssouci pod Poczdamem
Pałac w Wurzburgu
Zwinger w Dreźnie
Pałac Im Grossen Garten pod Dreznem
Pałac Schonbrunn w Wiedniu
Pałac w Karlsruhe
Katedra Św. Pawła w Londynie
Pałac w Peterhofie
Pałac Mienszykowa w Sankt Petersburgu
Pałac Woroncowa w Sankt Petersburgu
Pałac Stroganowa w Sankt Petersburgu
Pałac Zimowy w Sankt Petersburgu
Pałac w Carskim Siole
Cerkiew Archanioła Gabriela w Moskwie

M. Kuczyńska-Cichocka

Artukuł ukazał się w czasopiśmie „Profesjonalny Parkiet” w 2005 r.