Od pnia do deszczułki, czyli jak produkuje się parkiet – cz.1

Droga pomiędzy drzewem rosnącym w lesie a deszczułką parkietową jest długa i kręta. Wymaga wielu wysiłków, użycia licznych maszyn i urządzeń i niesie za sobą znaczne nakłady finansowe. Kupując i montując parkiet nie zastanawiamy się nad tymi działaniami, zazwyczaj liczy się tylko cena. Może więc warto przystanąć i zastanowić się, ile mozołu i pracy, a nade wszystko, ile drewna potrzeba, by wyprodukować element naszej posadzki drewnianej.

Różnica pomiędzy drzewem a drewnem jest o tyle istotna, że drzewo oznacza żywą drzewiastą roślinę, natomiast drewnem nazywamy surowiec otrzymywany ze ściętych drzew i formowany przez obróbkę w różnego rodzaju sortymenty.
Cechy drewna – zarówno jego wady i zalety jako surowca, wiążą się z jego budową.

Poprzez właściwą obróbkę drewna można wyeliminować szereg jego wad i bardziej optymalnie wykorzystać surowiec. Surowiec ten znajduje zastosowanie w wielu dziedzinach gospodarki – w budownictwie, stolarstwie, meblarstwie, kolejnictwie, szkutnictwie, górnictwie, energetyce, przemyśle chemicznym i celulozowo-papierniczym oraz w wytwarzaniu instrumentów muzycznych i urządzeń sportowych.
Z drewna, w procesie hydrolizy uzyskuje się cukry proste, będące surowcem do produkcji alkoholu etylowego oraz białko jadalne i pastewne. Wskutek destylacji rozkładowej drewna otrzymuje się kwas octowy, alkohol metylowy, olej drzewny, węgiel i smołę drzewną. Z drewna otrzymuje się także terpentynę i kalafonię oraz garbniki do garbowania skór.
Większość surowca drzewnego przerabia się na drewno tartaczne, w wyniku czego uzyskuje się różnego rodzaju asortyment drzewny oraz trociny. Przyjmuje się wydajność surowca w wyniku jego przetarcia na 65-75%.

Powierzchnia lasów na kuli ziemskiej wynosi ponad 4 mld hektarów, natomiast w Polsce 9.048 tys. ha (według GUS – stan w dniu 31 grudnia 2007 r.), co odpowiada prawie 32% powierzchni kraju. Lesistości w Polsce wynosi 28,9 % i jest zbliżona do średniej środkowoeuropejskiej. Dla porównania lesistość Polski pod koniec XVIII wieku wynosiła około
40 %, w 1945 r. -20,8 %, w latach 1945–1970: 27,0 %.

W strukturze własnościowej lasów w Polsce przeważają lasy publiczne -82,1%, w tym Lasy Państwowe – 78,1%.
Lasy w Polsce występują na terenach o najsłabszych glebach. W strukturze siedliskowej lasów przeważają siedliska borowe – 55,1% powierzchni lasów i siedliska lasowe – 44,9%.
Przestrzenne rozmieszczenie siedlisk lasów znajduje odbicie w strukturze rosnących gatunków drzew. Poza obszarem górskim, gdzie dominują świerk (na południowym-zachodzie) oraz świerk z bukiem (na południowym-wschodzie),
w większości Polski przeważają siedliska z sosną.

Według danych z 2007 r., w Polsce pozyskano 34 146 tys. m³ grubizny* netto, w PGL Lasy Państwowe – 32 314 tys. m³ grubizny, czyli 112,4% wielkości rocznego przydziału cięć. W PGL Lasy Państwowe udział cięć pielęgnacyjnych wyniósł prawie 59%, rębnych – około 41%. Z powodu likwidacji skutków zjawisk klęskowych – usuwania posuszu kornikowego, wiatrowałów i śniegołomów – pozyskano 11,9 mln m³, co stanowiło aż 36,9% całości grubizny.

*Grubizna – drewno okrągłe o średnicy w cieńszym końcu bez kory co najmniej 5 cm (dotyczy drewna pozyskanego); grubizna brutto – w korze; grubizna netto – bez kory.

Drewno pozyskuje się przez cały rok jednak najlepszy surowiec otrzymuje się w okresie niewegetatywnym, czyli od późnej jesieni do wczesnej wiosny. W przypadku dębu wiąże się to także z mniejszą wilgotnością drewna w tym okresie roku.

W zależności od grubości pozyskanego drewna okrągłego rozróżnia się grubiznę i drobnice.
Grubizna obejmuje drewno wielkowymiarowe i średniowymiarowe. Lasy Państwowe sprzedają grubiznę, w zależności
od klasyfikacji, stosując odpowiednie symbole, np.:
drewno wielkowymiarowe specjalne – okleinowe: WA1 2, WA1 3
drewno wielkowymiarowe specjalne – sklejkowe: WB1 1, WB1 2, WB1 3
drewno wielkowymiarowe standard: WA0 2, WA0 3, WB0 1, WB0 2, WB0 3, WC0 1, WC0 2, WC0 3, WD 1, WD 2, WD 3.

Na klasyfikację drewna wielkowymiarowego iglastego bierze się pod uwagę takie wady drewna jak: sęki, krzywiznę, siniznę, brunatnicę, zgniliznę, pęknięcia, zabitki i skręt włókien, biodegradacja.
W przypadku drewna liściastego wpływ na klasyfikację drewna mają wady: fałszywa twardziel, zaparzenia, sęki, krzywizna, pęknięcia, zabitki, biodegradacja i skręt włókien.

W zależności od długości drewno okrągłe dzieli się na dłużyce, kłody, wyrzynki i wałki.

W zakładach produkcyjnych do wytwarzania parkietów i desek podłogowych używa się drewna wielkowymiarowego, natomiast do produkcji mozaiki i bruku drewnianego – najczęściej drewno średniowymiarowe.
Do produkcji materiałów podłogowych używa się głównie drewna liściastego europejskich i tropikalnych gatunków.
Z drewna iglastego produkuje się tarcicę podłogową – deski, bale i belki.

Procentowy udział gatunków drewna w produkcji posadzek drewnianych w Europie (dane z 2007 r.)

O udziale poszczególnych gatunków drewna w produkcji parkietów decydują cechy drewna i ich wartość techniczna.

Pierwsza obróbka drewna jako surowca odbywa się na tartakach, gdzie po rozpiłowaniu drewna okrągłego uzyskuje się określony rodzaj tarcicy.
O sposobie cięcia drewna decydują kryteria określające:
– przeznaczenie tarcicy
– rodzaj, kształt i wymiary tarcicy
– rodzaj drewna
– jakość drewna
– usytuowanie rdzenia
– szerokość słojów rocznych
– wady drewna.

Podczas obróbki tartacznej drewna stosuje się zazwyczaj trzy rodzaje przetarcia surowca drzewnego:
– jednokrotne (na ostro)
– jednokrotne z obrzynaniem
– dwukrotne (z pryzmowaniem)

Sposób przetarcia drewna decyduje o jakości tarcicy, jej wyglądzie (rysunek słojów rocznych), właściwościach technicznych oraz podatności na odkształcenia wskutek skurczu i pęcznienia.

Przetarcie jednokrotne (na ostro) – dzięki takiemu cieciu drewna, w jednym przejściu traka albo przy użyciu taśmówki, otrzymuje się tarcicę nieobrzynaną. Drewno przecierane jest blokowo lub mieszanie. W cieciu blokowym cała tarcica
ma jednakową grubość, natomiast przy przetarciu mieszanym – deski z bocznej części pnia mają mniejszą szerokość
niż deski z części środkowej.

Przetarcie jednokrotne z obrzynaniem – tarcice nieobrzynaną po wyjściu z traka obrabia się równolegle do jej podłużnej osi.
Przetarcie dwukrotne – przetarcie kłody odbywa się w dwóch kolejnych przejściach. Najpierw przeciera się boczne części okrąglaka, a następnie uzyskaną belkę – pryzmę obraca się o 90° i ponownie przeciera otrzymując deski lub bale
o jednakowej szerokości.

Aby wyciąć z drewna okrągłego tylko jedna belkę lub krawędziak stosuje się przetarcie jednodzielne. Jeśli z jednej kłody chcemy uzyskać dwa lub trzy krawędziaki (albo więcej), wówczas stosuje się przetarcie dwudzielne lub wielodzielne.

W przypadku, gdy trzeba uzyskać tarcice wysokiej klasy, specjalnego przeznaczenia stosuje się przetarcie promieniowe. Przetarcie to stosowane jest rzadko z powodu znacznych koszty i małej wydajności materiału.

W zależności od grubości tarcicę dzieli się na:
– deseczki (6-10mm),
– deski (12-48mm),
– bale (powyżej 50mm),
– listwy (12-30 mm oraz mniej więcej taka sama szerokość),
– łaty (30-100 mm, szerokość zbliżona do grubości),
– krawędziaki (100-200 mm, szerokość zbliżona do grubości),
– belki (powyżej 100 mm i szerokość większa od grubości).

Po przetarciu tarcica jest sortowana i układana w stosy z przekładkami o jednakowych grubościach. Tak przygotowany asortyment drzewny powinien być zabezpieczony przed pękaniem (zabezpieczenie czół tarcicy i zadaszenie) i sezonowany, aż do osiągnięcia stanu wilgotności załadowczo-suchej (20-25%).

Opracowanie: M. Kuczyńska-Cichocka

Bibliografia
1. Raport 2007 o stanie lasów w Polsce, Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe, Dyrektor Generalny Lasów Państwowych dr inż. Marian Pigan, Warszawa, lipiec 2008 r.
2. J. Szczuka, J. Żurowski: Materiałoznawstwo przemysłu drzewnego, Warszawa 1999
3. J. Prażmy: Stolarstwo, Warszawa 1999
4. H. Nowak: Stolarstwo, Warszawa 2000

Artykuł ukazał się w czasopiśmie „Profesjonalny Parkiet” w 2009 r.