Parkiety na tle historii architektury – cz.5

Oddaję w Państwa ręce tekst, który wydawać by się mogło, nie ma nic wspólnego z parkieciarstwem. Mówi on wszak o historii budownictwa i architekturze wnętrz na tle epok historycznych.
Na co dzień spotykamy się w swojej pracy ze stylami i detalami architektonicznymi, które trudno nam nazwać i umiejscowić w czasie. Z tego też powodu wielokrotnie spotykamy się z lekceważącym traktowaniem nas przez architektów czy dekoratorów wnętrz.
Mam nadzieję, że cykl tekstów, które chcę Państwu zaprezentować pozwoli Wam lepiej poruszać się w świecie architektury i sztuki.

__________________________________________________________________________________

ROKOKO (pocz. XVIII w. – 1790 r.)

Równocześnie z późnym barokiem rozwija się nowy styl zwany rokoko. Nazwa stylu pochodzi od słowa rocaille i oznacza muszlę o kapryśnej, fantazyjnej i asymetrycznej formie.
Początek rokoka wiąże się z Francją rządzoną przez regentów w imieniu małoletniego króla Ludwika XV. Ta przejściowa faza rokoka nazywana jest stylem regencji.
Jednak swój największy rozkwit rokoko przeżywa w okresie panowania Ludwika XV. Rozwój gospodarczy, który nastąpił na początku XVIII wieku, przyczynił się do wzrostu luksusu i wygody, a to z kolei spowodowało przebudowę rezydencji w mieście i na wsi. Wówczas to formy rokoka rozpowszechniły się w innych krajach Europy – w Niemczech, Austrii, Czechach, Polsce i Rosji. Wielkie osiągnięcia urbanistyczne realizowano rzadko, ale warto wspomnieć o wytyczeniu bulwarów nad Sekwaną w Paryżu, regulacji Strasburga i Metzu czy rozbudowie Karlsruhe.
Architektura i sztuka miała dawać przyjemność i służyć zaspokajaniu wygód.
Styl rokoko związany był mocniej z dekoracją wnętrz, niż z rozwiązaniami architektonicznymi. Stąd też chętnie, prócz wielkich pałaców, stawiano ogrodowe pawilony wzorowane często na motywach chińskich. Najczęściej były to pałacyki o jednej salce, stanowiące węzłowy punkt w planie parku. Używano motywów pagody, parasola, palmy i egzotycznych zwierząt, głównie małpy.
Bryły i elewacje świeckich i kościelnych budynków były nadal spokojne, a swoboda rokoka przejawiała się w detalu architektonicznym, ślusarce krat, ogrodzeń, poręczy.
Wnętrza rozbudowywano dodając więcej mniejszych i intymnych pomieszczeń, jak gabinety, buduary, salony.
Zaprzestano stosowania ścisłych podziałów ścian, które ujmowano teraz w fantazyjne ramy ze złoconymi sztukateriami wykorzystującymi motywy muszli, wici roślinnej, gałązek czy spienionej wody. W miejsce surowych pilastrów i belkowań weszły wijące się girlandy, pasy i festony modelowane w gipsie. Wnętrza pełne były luster, sklepienia (plafony) malowano w sceny rodzajowe, a pola ścian wypełniały polichromie lub obicia z chińskiego jedwabiu.
Ulubionymi barwami tego stylu były kolory pastelowe – biel, złocenia, róże, błękity i zielenie. Kolorystyka ta subtelnie podkreślała delikatność, kruchość i wiotkość kompozycji. Szczytowym osiągnięciem rokoka francuskiego jest mały pałac Petit Trianon, położony w ogrodach wersalskich. Wnętrza pałacu pełne są ornamentów, luster, malowideł, draperii. Podłogi wyłożone są parkietami taflowymi w formie kwadratu o tym samym wzorze, co w pałacu głównym Wersalu (wzór wersalski).
Rokoko jako sztuka wnętrz zalazło ważne miejsce w historii dekoratorstwa – w zdobnictwie i ornamentyce ścian i posadzek, kształtach mebli.
Meble rokokowe mają delikatne, asymetryczne kształty, często są malowane, intarsjowane lub inkrustowane. Wystrój mebla wzbogacony zostaje dekoracyjnymi złoconymi okuciami z brązu. Do użytku weszły nowe rodzaje mebli, np. sekretarzyki na wysokich nóżkach, czy nowe odmiany mebli do siedzenia i leżenia, miękko wyściełane (kanapa, szezlong).
Tego typu meble powstały w odpowiedzi na rosnące zapotrzebowanie na komfort i wygodę użytkownika.
Do Polski nowy styl dotarł dość szybko, i od lat trzydziestych XVIII wieku zaczął przeważać w architekturze i sztuce. Rokoko objęło sztukę świecką i sakralną. Co więcej, nowy styl nie tylko dotyczył dekoracji wnętrz lecz szczególnie budownictwa. W Koronie i na Litwie budowano w tym stylu wielkie kościoły i pałace.
W tym czasie, głównie za panowania Augusta III, na Litwie powstała nowatorska szkoła architektoniczna, zajmująca się przede wszystkim budownictwem sakralnym.
Cechą charakterystyczną tej architektury kościołów były fasady ujęte w dwie bardzo strzeliste, wielokondygnacyjne wieże. Każde z pięter miało inną dekorację i wzór okien.
W fasadach dominowały faliste ściany, łamiące wielokrotnie linię prostą. Najwięcej przykładów tej architektury zachowało się w Wilnie.
Polska architektura świecka okresu rokoka to przede wszystkim pałace, które przeważnie były jednopiętrowe z szerokim podjazdem i rozległym ogrodem z tyłu budynku.
Parter rezydencji, służący celom reprezentacyjnym, otrzymywał szczególnie bogatą dekorację. Przy bramie wjazdowej do pałacu budowano małe pawilony, tzw. Kordegardy, przeznaczone dla straży. Niezależnie od budowy nowych budynków, wnętrza pałaców i dworów ulegają radykalnej modernizacji. Przerabia się także wnętrza świątyń i klasztorów. Modernizacji wnętrz poddano m.in. katedrę na Wawelu, kościół Mariacki w Krakowie, katedrę w Gnieźnie, Płocku, Warszawie i Lwowie.
Polska rzeźba rokokowa osiągnęła bardzo wysoki poziom. Wyróżnić należy, tworzoną przez polskich i niemieckich artystów, rzeźbę lwowską. Charakterystyczną cechą tego gatunku sztuki była asymetria rzeźby, deformacja postaci i lekkość kompozycji.
Rzeźba rokokowa zarówno w Polsce, jak i w Europie pełniła rolę dekoracyjną – ozdabiała architekturę, fontanny i ogrody. Rzeźbę wykonywano głównie w stiuku i drewnie, złocono i polichromowano.
W malarstwie rokoka wyróżnić można dwie odrębne dyscypliny: dekoracyjną i sztalugową. Malarstwo dekoracyjne wykorzystywane było do ozdoby ścian, plafonów i mebli.
Zdobiono wnętrza kościołów, pałaców i klasztorów. Na płaszczyznach ścian i sklepień, powstawały nie istniejące w rzeczywistości wnętrza, kopuły, krajobrazy.
Iluzjonistyczne malarstwo naścienne wykorzystywało nowe techniki perspektywiczne:
– panoramę, czyli stworzenie możliwości jednakowo dobrego oglądania obrazu z różnych stron,
– kwadraturę, czyli uzyskiwanie pozoru przesuwania się architektury za widzem niezależnie od miejsca, w którym się znajdował,
– fikcyjną, wielopiętrową architekturę, podwyższającą wnętrze, wpuszczającą do kościoła nawet niebo i chmury.
W malarstwie sztalugowym przeważała tematyka pasterska, miłosna i mitologiczna.
Ulubioną techniką rokoka w malarstwie portretowym był pastel, który nadawał malowanym postaciom lekkość i elegancję.
Na bardzo wysokim poziomie artystycznym rozwijały się sztuki użytkowe i zdobnicze – tkaniny dekoracyjne, złotnictwo, tkactwo, jubilerstwo, hafciarstwo, odlewnictwo, sztukatorstwo i stolarstwo.
Parkiety projektowane były przez znanych architektów i kładzione we wszystkich pałacach i rezydencjach Europy. Drewniane posadzki są w dalszym ciągu bogato zdobione, intarsjowane, czasami inkrustowane, malowane. Układane są we wzory podkreślające kształt pomieszczenia lub powtarzające położenie elementów wystroju wnętrza.
W połowie XVIII wieku następuje zmiana we wzornictwie parkietów. W kompozycji posadzek zanika geometryczność i monumentalizm wcześniejszych projektów, pojawiają się zawiłe, płynne, faliste linie i elementy roślinnego ornamentu. Parkiety tego okresu są bardzo dekoracyjne, powtarzają ornamentykę ścian i sklepień, zaskakują oryginalnością.
Te kwiatowe wzory parkietów, tak charakterystyczne dla rokoka, można podziwiać w Rosji, w pałacach w St. Petersburgu, pałacu w Peterhofie, czy w Carskim Siole.
Powiększył się także asortyment surowca drzewnego służącego do wykonania parkietów.
Stosuje się drewno dębu, jesionu, klonu, gruszy, jabłoni, lipy, szafranu, sandału, drewna różanego, brzozy, orzecha, grabu, palisandru, amarantu, drewna tabakowego oraz czerwonego mahoniu. W technice wytwarzania parkietów wykorzystywano właściwości gatunków rodzimych i egzotycznych, selekcjonowano drewno wybierając odcinki najbardziej oryginalne pod względem koloru i rysunku słoja, stosowano okapcanie drewna, wędzenie, wypalanie i podmalowanie.
Parkiety były przedmiotem traktatów architektonicznych. „Słownik rozumowy nauk i sztuk użytkowych” Diderota i d’Alemberta z 1762 roku przeznacza tematowi parkietu cały rozdział. Porady dotyczące parkietów znaleźć można również w „Architekturze praktycznej ” Bulleta oraz w „Sztuce stolarskiej” z 1774 roku.

Twórcy:
Architektura:
Gille-Marie-Oppenort, R. de Cotte, J.A. Meissonier, E. De Corny, F. de Cuvilles, M. Poppelmann, G. von Knobelsdorff, E.G. Sonnin, D. Zimmermann, J. B. Neumann, Pierre- Antoine Delamaire, G. Bahr, Fischer von Erlach, B. Mettyn, J. K. Glaubitz,
E. Szreger, Jan de Witte, D. J. Jauch, J. Deybl, Józef i Jakub Fontanowie, B. Rastrielli, S.I. Czewakinski.
Rzeźba:
G. Coustou, J.B. Pigalle, É.M. Falconet, J.A. Houdon, I. Günther, Faichtmayrowie, Fesingerowie, A. Osiński, J. Pinzel, M. Polejowski.
Malarstwo:
F. Boucher, A. Watteau, H. Fragonard, J. B. Chardin, J. M.Nattier, Thomas Gainsborough, M.Q. de La Tour, G.B. Piazett, G.B. Tiepolo, Canaletto, F. Guardi, S. Czechowicz, T. Kuntze.
Rzemiosło artystyczne:
– meblarstwo – Ch. Cressent, J.F. Oeben
– tkactwo -ośrodki w Beauvais, Aubusson
– ceramika – manufaktury w Miśni, Sèvres, Capo di Monte

Zabytki na świecie:
Zwinger w Dreźnie (Niemcy)
pałacyk Sanssouci w Poczdamie (Niemcy)
pałac w Wurzburgu (Niemcy)
Dom pod Sokołem w Wurzburgu (Niemcy)
pałac w Bruchsal (Niemcy)
pałac w Charlottenburgu (Niemcy)
pałacyk Amalienburg pod Nymphenburgiem, Monachium (Niemcy)
wnętrza w zespole pałacowo-parkowym w Nymphenburgu (Niemcy)
sala balowa pałacu Schnaezlera w Augsburgu (Niemcy)
Opera w Berlinie (Niemcy)
kościół Najświętszej Maryi Panny (Frauenkirche) w Dreźnie (Niemcy)
kościół Sw. Michała w Hamburgu (Niemcy)
kościół  Czternastu Świętych, Górna Frankonia (Niemcy)
kościół  Biczowania Pańskiego w Wies, Górna Bawaria (Niemcy)
kościół w Vierzehnheilingen (Niemcy)
kościół w Neresheim (Niemcy)
wnętrza pałacu Schönbrunn w Wiedniu (Austria)
Glorietta w parku Schönbrunn w Wiedniu (Austria)
kościół Św. Karola Borromeusza w Wiedniu (Austria)
klasztor św. Floriana w Linz (Austria)
Hotel de Rohan-Soubise w Paryżu (Francja)
Hôtel Soubise w Paryżu (Francja)
Petit Trianon w Wersalu (Francja)
pałac Peterhof (Rosja)
pałac Woroncowa w St. Petersburgu (Rosja)
pałac Stroganowa w St. Petersburgu (Rosja)
pałac w Carskim Siole (Rosja)
Pałac Zimowy w St. Petersburgu (Rosja)
cerkiew Św. Jura we Lwowie
kościoły Św. Katarzyny i Dominikanów we Wilnie
kościół augustianów w Wilnie,
kościół św. Jana w Wilnie
kościół w Mińsku
kościół benedyktynek w Drohiczynie
cerkiew Bazylianów w Berezweczu
kościół w Hodowicy

Zabytki w Polsce:
Pałac Błękitny w Warszawie
Pałac pod Blachą w Warszawie
pałac Sanguszków w Lubartowie
pałac Potockich w Radzyniu Podlaskim
pałac w Krystynopolu koło Sokala
siedziba Branickich w Białymstoku
przebudowa Zamku Królewskiego w Warszawie
pałac Czartoryskich w Puławach
Pałac Saski w Warszawie
rezydencja Sułkowskich w Rydzynie
pałac w Grabkach Duzych
kościół Wizytek w Warszawie
kościół Pijarów w Krakowie
kaplica w Krzeszowie

 M. Kuczyńska-Cichocka

Artykuł ukazał się w czasopiśmie „Profesjonalny Parkiet” w 2006 r.